Bộ phim Vợ Ba (The Third Wife) được đánh giá rất cao và có các giải thưởng quốc tế. Nhưng nó sẽ khó tiếp cận với khán giả đại chúng của Việt Nam hơn vì là phim thuộc thể loại Art House, mang màu sắc nghệ thuật, cái khó là phải hiểu được cách diễn xuất nhiều bằng biểu cảm khuôn mặt và tâm lý nhân vật thì cần một vốn cảm nhận và kiến thức rất rộng.
Tuy nhiên, mình tin rằng nếu khán giả hiểu hết tất cả từ câu chuyện, chủ đề (theme), thông điệp đến cả các hình ảnh ẩn dụ được đan cài xuyên suốt, khán giả sẽ thấy đây là một tác phẩm điện ảnh rất đáng trân trọng của Việt Nam, và sự quan tâm dành cho phim nên vượt lên trên những cảnh nhạy cảm.
1. Chủ đề phim Vợ Ba (The Third Wife) là gì?
Nếu phải chọn một từ rộng nhất để khái quát chủ đề của phim, mình sẽ chọn từ “GENDER” (giới), với một từ nhỏ hơn là “FEMININITY” (tính nữ). Phim được kể dưới góc nhìn của Mây, người vợ ba, một cô bé ở tuổi mới lớn nhưng trong một năm phải trải qua gần như đủ các giai đoạn quan trọng nhất của một người phụ nữ: làm dâu, làm vợ, làm mẹ dưới khuôn khổ của xã hội phong kiến. Từ góc nhìn này, phim đặt ra những câu hỏi: “thế nào là tính nữ?”, “tính nữ nên được khắc họa như thế nào trên điện ảnh?”, “nhân vật nữ có thể làm gì để phá đi vòng xoay của thể chế?”.
2. Thông điệp nữ quyền ẩn sau hình ảnh người phụ nữ truyền thống
Để có thể enjoy và hiểu được dụng ý của phim, cần trang bị một tâm thế rằng đây không phải là phim có nhịp nhanh, dứt khoát, nhiều thoại, nhiều drama. Nếu có một bài toán đặt ra rằng:
“Làm sao để khắc họa người phụ nữ phong kiến một cách đời nhất, sát với bản ngã con người của họ nhất, cho họ được làm cái họ “muốn làm”, chứ không phải cái họ “phải làm”?”
Thì đáp án sẽ là phim Người Vợ Ba (The Third Wife). Phim khắc họa đời sống hôn nhân, đời sống vợ chồng và chuyện tình dục như một lát cắt rất đỗi bình thường của một gia đình. Trong gia đình đó, phụ nữ cũng có những giây phút chị chị em em, chia sẻ nhau chuyện giường chiếu, cũng có những cảnh ái ân, cũng có những rung động và những ẩn ức bất ngờ khó tỏ cùng ai.
Đó là hành trình của một cô bé phải trai qua hầu hết các cột mốc quan trọng của một đời phụ nữ, chỉ trong hơn 90 phút phim, còn chúng ta là chứng nhân cho những xung đột ngầm bên trong bản ngã bối rối đó.
Đôi khi, nữ quyền phim ảnh không nhất thiết là cho các chị em cơ hội đẻ đá đít cánh đàn ông, mà chỉ cần một sự khắc họa chân thật, không dồn họ vào lề thói xã hội, để họ có một tiến nói phản biện những rập khuôn ngàn đời, thoát khỏi định kiến và sống với thôi thúc. Đó chính là nữ quyền của Ash Mayfair.
3. Những báo hiệu và hình ảnh sự sinh nở
Xuyên suốt phim là những hình ảnh báo hiệu (foreshadow) việc sinh nở của Mây. Đó cũng là những biểu tượng tính dục rất tinh tế về cơ thể phụ nữ được đan cài vào thiên nhiên.
_Teaser poster: Hình ảnh một con mắt nằm dọc, máu rỉ ra, sâu bên trong mắt là hình ảnh Hùng, người chồng. Máu ở đây là máu trinh tiết của người phụ nữ khi quan hệ lần đầu. Con mắt nằm dọc tượng trưng cho âm đạo. Ở đây ám chỉ một cuộc sống bắt đầu bằng máu và có thể kết thúc bằng nước mắt của người phụ nữ trong xã hội xưa khi mọi thứ cô ấy nhìn thấy chỉ là người đàn ông, người chồng.
_Hang động: con thuyền đưa Mây đến gia trang của Hùng phải đi qua một hang động, đây là một biểu tượng phồn thực về âm đạo của người nữ, con thuyền đi vào hang dự báo một bước chuyển lớn trong cuộc đời của cô gái trẻ: làm vợ.
_Hạt lựu: ở đám cưới của mình, bà Lao hầu gái đã đem cho Mây một chén hạt lựu. Xưa đến nay thường quan niệm, hạt lựu là loại trái biểu tượng cho sự sinh sôi và sức khỏe sinh nở. Ăn hạt lựu nhiều, thai nhi sẽ khỏe mạnh, sinh nở tốt, mẹ tròn con vuông.
_Lòng đỏ trứng gà đêm tân hôn: với người Việt xưa, họ không chỉ đơn thuần xem việc động phòng là hành vi giao hoan nam nữ, mà đó là một nghi lễ. Trứng gà được sử dụng là trứng gà xo, trứng gà ĐẺ LẦN ĐẦU, một loại thực phẩm (được cho là) làm tăng cường sức mạnh của nam giới. Trứng gà đặt ở rốn, điểm trung tâm, nơi giao thoa kết nối và nuôi dưỡng thai nhi. Đêm động phòng đó đã biến thành một nghi lễ để cầu cho Mây sinh được một người con trai khỏe mạnh cho gia đình.
_Vòng tay lớn lồng vào vòng tay nhỏ: Trước lời châm chọc “chị Hà chỉ cảm thấy được khi anh Hùng mạnh bạo một chút”, mợ Hà đã bảo “các em cứ cười đi, khi nào có con các em sẽ biết”. Hình ảnh này tượng trưng cho sự co thắt của phụ nữ.
_Tấm trải giường máu: liên hệ với teaser poster của phim, đêm động phòng còn là nghi lễ “khám nghiệm trinh tiết”. Nếu sáng hôm sau, tấm trải giường có dính máu, nó sẽ được treo trước sân nhà như một sự công bố minh bạch, rằng Mây đã đường đường chính chính qua được “bài kiểm tra”.
_Bò đẻ con: điềm báo về chuyện sinh nở của Mây. Mợ Hà đỡ đẻ cho chú bò tên “Dưa Chua” cũng là điềm báo cho việc mợ sẽ là người có kinh nghiệm nhất về chuyện sinh nở và đỡ đẻ cho Mây
_Bà Lao làm gà: cảnh bà Lao thọc tay vào con gà luộc cũng mang tính điềm báo về sự sinh nở.
_Nước: hình ảnh nước được sử dụng rất nhiều trong phim. Nước từ dòng sông đưa Mây đến nhà Hùng và cũng là dòng sông đưa tang người đã khuất. Nước từ những con suối, ao sen, nước mưa, nước dùng trong sinh hoạt. Về cơ bản, nước tượng trưng cho dòng chảy bất biến của thời gian và cũng tượng trưng cho sự sinh nở trong nhiều tác phẩm trước đây.
4. Mỗi nhân vật người vợ là một giai đoạn trong cuộc đời người phụ nữ
Nếu các bạn chú ý, Vợ Ba có dàn nhân vật đa phần là nữ, tính từ nhỏ tuổi nhất: bé Bồ Câu (cỡ 3 tuổi), bé Nhàn (tầm 7 tuổi), bé Liên (tầm 11 tuổi), mợ Mây (vợ ba) và Tuyết (đều tầm 14 tuổi), mợ Xuân (vợ hai – tầm 30 tuổi), mợ Hà (vợ cả – tầm 40 tuổi) và bà Lao hầu gái (tầm 60 tuổi). Với dàn nhân vật trải dài qua nhiều thế hệ này, phim ẩn dụ về cuộc đời của một người phụ nữ, với mỗi nhân vật là một cột mốc, mà ba cột mốc quan trọng nhất chính là ba người vợ: Hà – Xuân – Mây.
Mợ hai Xuân đại diện cho giai đoạn đẹp, căng tràn và mơn mởn nhất của người phụ nữ, tài sắc vẹn toàn, cơ thể gợi cảm và đầy những ham muốn xác thịt. Mợ cả Hà mặt khác, lại đại diện cho giai đoạn đã xế chiều của một người phụ nữ: điềm đạm, tần tảo, khắc khổ, phải lo cho cả con ruột lẫn con của mợ hai.
Mợ Hà toát lên một vẻ bí ẩn, một người không dễ đoán nhưng rõ ràng mợ có nét đẹp rất hút của của một người ở tuổi mợ. Mợ rất thạo đời, từ việc đỡ đẻ cho bò, cắt cổ, vặt lông gà, cho bò ăn lá ngón, đỡ đẻ cho Mây, lo đám tang cho Tuyết. Thêm vào đội hình này là Mây, trong trắng, ngây thơ, nhìn cuộc đời qua lăng kính đầy những câu hỏi về bản thân mình. Mây lúng túng và chưa biết gì nhiều về chuyện gia đình. Mây vừa muốn được như mợ Hà, làm người phụ nữ của gia đình, có vị thế, lại vừa ngưỡng mộ mợ Xuân, xinh đẹp, sắc sảo, được sống với cảm xúc của bản thân.
Nhân vật bé Liên, con gái mợ Xuân, là biểu tượng của vòng lặp phong kiến. Khi cô bé vừa kì kinh nguyệt đầu tiên, câu đầu tiên thốt lên là: “cuối cùng cũng có rồi”, trong một tâm thế rất mừng rỡ. Ở xã hội thời bấy giờ, đó là dấu hiệu cho thấy một thiếu nữ đã đến tuổi bị gả về nhà chồng.
Còn bé Nhàn, lại là biểu tượng của sự bứt phá, thách thức ngược lại những lề thói và quan niệm xưa. Bé xin Phật đòi làm con trai, tính tình ngang bướng, không chịu khuất phục, dẫn đến cảnh tượng vô cùng ám ảnh và day dứt ở cuối phim Người Vợ Ba (The Third Wife).
5. Bí ẩn hình ảnh con tằm trong phim Người Vợ Ba (The Third Wife)
Xuyên suốt phim, hình ảnh con tằm được để xen kẽ. Nếu trong nhiều bộ phim khác, thời gian được thể hiện bằng ngày tháng năm, hay bằng thoại, thì với Vợ Ba, vòng đời của tằm là một cuốn lịch sống. Đan xen hình ảnh này, phim vừa gợi được dòng chảy thời gian từ khi Mây về làm vợ ba đến khi cô mang thai, làm mẹ.
Con tằm còn là hình ảnh ẩn dụ tinh tế cho hình ảnh người phụ nữ trong xã hội xưa. Cả vòng đời của mình, tằm chỉ biết ăn lá, nhả tơ tạo kén, rồi sau đó bị thẳng tay cho vào nồi để nấu, tạo thành sợi tơ tằm, kết thúc một vòng đời không lối thoát, cũng như phụ nữ ngày xưa chỉ biết lấy chồng, sinh con và làm vợ, không tiếng nói, an phận, chịu sự lệ thuộc của người đàn ông.
Tuy nhiên trong phim, có một con tằm may mắn đã thoát xác thành ngài. Khi Mây tiến đến bên quan tài của cô dâu xấu số đã treo cổ tự vẫn sau khi bị gia đình chối từ, một con ngài đã bay ra từ đó. Theo quan niệm tâm linh của người Việt, ngài và bươm bướm luôn được ví von là hiện thân của người đã khuất.
Trong phim Người Vợ Ba (The Third WifeThe Third Wife), việc một con ngài xuất hiện trong quan tài một cô gái, giữa muôn vàn kén tằm đã bị luộc làm sợ tơ, là ẩn dụ của sự giải thoát. Cô gái chọn cái chết đó đã tự giải thoát cho mình khỏi vòng lặp của xã hội lúc bấy giờ. Mây cũng nhìn thấy chính con ngài này hai lần trước đó, nhưng khán giả của chúng ta chỉ có thể cảm nhân qua một cái bóng bay lướt qua, hay một tiếng đập cánh bí ẩn.
Vì điềm báo này, Mây đã phân vân ở cuối phim Người Vợ Ba (The Third Wife): liệu có nên chọn cho mình một con đường giải thoát? Liệu có nên giải thoát cho chính con gái của mình vì biết con không thể nào hành phúc thật sự trong xã hội này sau khi Mây đã chứng kiến quá nhiều điều xảy ra? Kết phim bỏ ngỏ cho chúng ta về quyết định của mây, cô đơn nhỏ bé giữa núi rừng hùng vĩ.
Phim người Vợ Ba (The Third Wife) chiếu tại các rạp trên toàn quốc từ 17.05.2019. Lịch chiếu phim rạp tại các rạp CGV, Beta, BHD, ….tại đây.
Trailer phim Vợ Ba (The Third Wife)
